Artist: Michel Perez (detail)
Τόσο οι ειδικοί των σχέσεων, όσο και οι άνθρωποι που καθημερινά εξασκούνται στην πράξη σε αυτές προσπαθούν να βρουν τρόπους να κάνουν έναν γάμο ή μία σχέση να λειτουργήσει με επιτυχία.
Στην προσπάθειά τους αυτήν καταλήγουν σε συμπεράσματα, τα οποία όμως αποδεικνύεται ότι δεν ισχύουν για όλες τις σχέσεις. Μια «συνταγή επιτυχίας» για ένα ζευγάρι μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή ένα άλλο.
Ένας πιθανός παράγοντας αυτού του φαινομένου είναι ότι οι συνήθεις συνταγές που ακολουθούν τα ζευγάρια διενεργούνται σε επίπεδο συμπεριφοράς. Έτσι, η ίδια συμπεριφορά μπορεί για ένα ζευγάρι να αποτελεί σοβαρότατο παράπτωμα και λόγο διάλυσης του γάμου, ενώ για ένα άλλο μια φυσιολογική ενέργεια.
Σημασία δεν έχει εδώ η συμπεριφορά αυτή καθεαυτή, αλλά το πως αυτή ερμηνεύεται στο αξιακό σύστημα του κάθε συντρόφου ξεχωριστά. Και σε επόμενο επίπεδο σε τι αυτή αντιστοιχεί στο «συμβόλαιο» της σχέσης των συγκεκριμένων δύο ατόμων. Π.χ. Το ότι βγαίνω χωρίς τον/την σύντροφό μου έξω σημαίνει για εμένα ελευθερία ή ντροπή; Στη σχέση μας ερμηνεύεται ως προδοσία ή ως ισορροπία;
Ένας δεύτερος παράγοντας αποτυχίας των «συνταγών» μπορεί να είναι η αιτιολογική τους φύση. Με αυτό εννοούμε ότι η κάθε συμπεριφορά έχει ένα αίτιο και ένα αποτέλεσμα, του τύπου: αν ακολουθήσω αυτή τη συμπεριφορά, ο/η σύντροφός μου θα αντιδράσει με αυτόν τον επιθυμητό/ μη επιθυμητό τρόπο.
Αυτός ο τρόπος σκέψης αναιρεί την πολυπλοκότητα της επικοινωνίας των δύο, καθώς: αν ακολουθήσω μία συμπεριφορά α, ο σύντροφός μου θα αντιδράσει εκδηλώνοντας την β συμπεριφορά, η οποία θα οδηγήσει με τη σειρά της εμένα στην γ ή στην δ συμπεριφορά, κ.ο.κ. Με αυτό το σκεπτικό, και οι δύο σύντροφοι λαμβάνουν εξίσου μέρος σε έναν κύκλο συμπεριφορών, ο οποίος μπορεί να οδηγεί σε μία ευτυχισμένη σχέση, ή σε έναν φαύλο κύκλο δυστυχούς επικοινωνίας.
Μελετώντας για χρόνια την αλληλεπίδραση ζευγαριών που κράτησαν στο χρόνο και ζευγαριών που οδηγήθηκαν στο διαζύγιο, ο Αμερικανός ψυχολόγος John Gottman δημιούργησε έναν κατάλογο ενδείξεων, οι οποίες με μεγάλη στατιστικά πιθανότητα μπορούν κατά τον ίδιο να προβλέψουν το χωρισμό του ζευγαριού. Παρατίθενται συνοπτικά στη συνέχεια.
Πρώτη ένδειξη: Όταν η συζήτηση ξεκινά άσχημα. Ο τρόπος που ξεκινά μια συζήτηση σε μεγάλο βαθμό προϋποθέτει, το πως αυτή θα τελειώσει. Έτσι όταν ο ένας από τους δύο αρχίζει τη συνομιλία όντας αρνητικός, ή περιφρονώντας, η συζήτηση είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Δεύτερη ένδειξη: Αρνητικοί τρόποι αλληλεπίδρασης. Εδώ περιλαμβάνονται τέσσερις τύποι αλληλεπίδρασης, οι οποίοι θεωρούνται ως καταστροφικοί για την πορεία της σχέσης του ζευγαριού:
Η κριτική. Διαχωρίζοντάς την από τα παράπονα, τα οποία εστιάζουν σε μία συγκεκριμένη συμπεριφορά του συντρόφου, π.χ. «Γιατί δεν είπες από την αρχή ότι δεν είχες όρεξη να κάνουμε έρωτα; Με απογοήτευσες και νιώθω ντροπιασμένος/η», ο Gottman θεωρεί ότι η κριτική επιτίθεται στο σύνολο του/της συντρόφου ως άτομο, π.χ. «Γιατί είσαι τόσο εγωίστρια/ης; Έπρεπε να μου πεις από την αρχή ότι ήσουν κουρασμένη/ος να κάνουμε έρωτα».
Περιφρόνηση. Όταν η κριτική χρησιμοποιείται αρκετά μπορεί να οδηγήσει στην περιφρόνηση του συντρόφου. Παραδείγματα περιφρόνησης είναι τα ειρωνικά σχόλια και οι χαρακτηρισμοί, το εχθρικό χιούμορ, ο κυνισμός, οι περιφρονητικοί μορφασμοί. Σαν αποτέλεσμα, η διαμάχη κλιμακώνεται.
Αμυντική στάση. Όταν ο ένας περιφρονεί, ο άλλος θα απαντήσει συχνά με άμυνα. Πρόκειται για τυπική αντίδραση στην περιφρόνηση και στην κριτική. Ο Gottman ισχυρίζεται ότι και η άμυνα αποτελεί έναν τρόπο κατηγορίας του συντρόφου λέγοντας: «Το πρόβλημα δεν είμαι εγώ αλλά εσύ». Έτσι η κατάσταση κλιμακώνεται παραπάνω...
Συμπεριφορά αποφυγής/απόσυρση. Όλες οι παραπάνω συμπεριφορές, οδηγούν συχνά τον έναν από τους δύο σε απόσυρση. Το άτομο που αποσύρεται αγνοεί τον/ την σύντροφό της/του και δεν δίνει κανένα σημάδι ανταπόκρισης. Η στάση αυτή, προκαλεί ακόμα πιο έντονες κλιμακώσεις θυμού από την άλλη πλευρά.
Τρίτη ένδειξη: Όταν ο ένας από τους δύο νιώθει να πνίγεται από την αρνητικότητα του/ της συντρόφου του. Με τον όρο αρνητικότητα μπορούν να εννοηθούν κάποιες από τις παραπάνω συμπεριφορές (π.χ. κριτική, περιφρόνηση, άμυνα) σε εκτεταμένο βαθμό και σε απρόσμενο χρόνο, έτσι ώστε ο παραλήπτης να νιώθει ότι καταβάλλεται και να προσπαθεί να προστατευτεί.
Τέταρτη ένδειξη: Τα φυσιολογικά συμπτώματα που συνοδεύουν τη σύγχιση του ατόμου από τη διαμάχη, όπως οι αυξημένοι καρδιακοί παλμοί, η έκκριση αδρεναλίνης και η αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Καθώς λόγω των συμπτωμάτων η ικανότητα του ατόμου να επεξεργαστεί πληροφορίες και να εστιάσει την προσοχή του φθίνουν, το μόνο που του μένει είναι ή να επιδοθεί σε καυγά ή να αποσυρθεί.
Πέμπτη ένδειξη: Οι αποτυχημένες προσπάθειες επανασύνδεσης. Όταν ο ένας προσπαθεί να εμποδίσει την κλιμάκωση του καυγά και των αρνητικών συναισθημάτων που αυτός συνεπάγεται, μπορεί να χρησιμοποιήσει π.χ. μια απλή χειρονομία συμφιλίωσης, ένα χαμόγελο, μία συγγνώμη, χιούμορ. Αν σε αυτό το σημείο το άλλο άτομο δεν ανταποκριθεί, ο καυγάς δεν κατευνάζεται επιτυχώς.
Έκτη ένδειξη: Οι αρνητικές αναμνήσεις. Η υπερβολική αρνητικότητα στη σχέση επηρεάζει την εικόνα που έχουν τα άτομα για τη σχέση τους, όχι μόνο αναφορικά με το παρόν και το μέλλον αλλά και με το παρελθόν. Ζευγάρια, που έχουν θεμελιώσει μία αρνητική εικόνα ο ένας για τον άλλο και για τη σχέση τους, συχνά ξαναγράφουν το παρελθόν τους δημιουργώντας για αυτό μια καινούργια, «τραυματική» ιστορία.
Όλες οι παραπάνω ενδείξεις που συνέθεσε ο Gottman, δίνουν μία εικόνα για το πως η αλληλεπίδραση των δύο και όχι η μεμονωμένη συμπεριφορά του ενός, μπορεί να οδηγήσει ένα ζευγάρι σε αδιέξοδο. Είναι η περιφρονητική συμπεριφορά του ενός που προκαλεί την αμυντική στάση του άλλου; Ή μήπως η αμυντική στάση του ενός προκαλεί την περιφρόνηση του άλλου;
Αλλάζοντας οπτική, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τους παραπάνω τρόπους όχι για να προβλέψουμε το τέλος μιας σχέσης, αλλά για να τη βελτιώσουμε. Όταν ένας από τους δύο σταματήσει αυτού του είδους την επικοινωνία, οι ορίζοντες για ένα νέο είδος ανοίγονται, και το ζευγάρι καλείται να χρησιμοποιήσει τη δημιουργικότητά του για να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις. Καλή επιτυχία!
Βιβλιογραφία: Gottman M. J., Silver N. The seven principles for making marriage work. Crown Publishers, inc. New York, 1999
Watzlawick P., Bavelas B. J., Jackson D. D. Ανθρώπινη επικοινωνία και οι επιδράσεις της στη συμπεριφορά. Ελληνικά γράμματα. Αθήνα, 2005
Γράφει η Δάφνη Ιωαννίδου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου