Η ΔΙΑΣΗΜΗ ΚΥΡΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ ΧΑΜΟΓΕΛΟ

'Οταν το 1503 στη Φλωρεντία, η Lisa Gherardini-Del Giocondo πόζαρε μπροστά στο φημισμένο ζωγράφο Leonardo Da Vinci, δεν φανταζόταν ποτέ την απίστευτη περιπέτεια του πορτραίτου της, που θα γινόταν ο πιο διάσημος πίνακας ζωγραφικής. Η φήμη του οφείλεται εκτός βέβαια από την ποιότητά του ως πορτραίτο και στο μυστήριο που περιέβαλε για αιώνες την ταυτότητα του μοντέλου και κυρίως το μυστηριώδες χαμόγελό του.

Η Lisa Gherardini(1479-1551) , ήταν η τρίτη σύζυγος του πλούσιου μεταξέμπoρου Francesco del Giocondo (προμηθευτή των Μεδίκων και πελάτη του συμβολαιογράφου-πατέρα του Leonardo).

Μοίραζε το χρόνο της ανάμεσα στη Φλωρεντία που γεννήθηκε και στο Κιάντι όπου η οικογένειά της είχε κτήματα. Το 1503 το ζεύγος Giocondo ζήτησε από το ζωγράφο να φτιάξει το πορτραίτο της Lisa, για να στολίσει το καινούργιο τους σπίτι και να γιορτάσουν τον ερχομό του τρίτου τους παιδιού. Τι ήταν όμως αυτό που έκανε το Leonardo να δεχτεί την παραγγελία; Είναι γνωστό ότι εκείνη την εποχή ο Leonardo είχε απορρίψει παραγγελίες πορτραίτων από άλλες κυρίες και πως κάποια από αυτά που είχε αναλάβει τα είχε αφήσει ημιτελή. Ίσως να ήταν αυτό το χαμόγελο της Lisa η αιτία για να αναλάβει αυτό το πορτραίτο και να μην το αποχωριστεί ποτέ για τα επόμενα 16 χρόνια. O ίδιος ο Φρόυντ προσπάθησε να ερμηνεύσει την αποφασή του.''Αρχίζουμε να υποπτευόμαστε την πιθανότητα να ήταν η μητέρα του πίσω από εκείνο το μυστηριώδες χαμόγελο που τον εντυπωσίασε και το βρήκε ξανά στο πρόσωπο αυτής της Φλωρεντινής κυρίας''.

Το έργο άρχισε το 1503 και με πολλές διακοπές ολοκληρώθηκε περίπου το 1517. Σύμφωνα με τον Vasari (καλλιτέχνη και βιογράφο των καλλιτεχνών της αναγέννησης), '' η Lisa ήταν πολύ όμορφη και ο Leonardo πρόσεχε να είναι πάντα κάποιος παρών την ώρα που ζωγράφιζε , ο οποίος τραγουδούσε , έπαιζε και αστειευόταν για να μένει εύθυμη και να μην έχει λυπημένη έκφραση. Πάνω σ' αυτό το πρόσωπο λάμπει ένα τόσο γλυκό χαμόγελο που φαίνεται να προέρχεται περισσότερο από ένα ουράνιο παρά ένα ανθρώπινο χέρι''.

Ο Leonardo δεν παρέδωσε ποτέ τον πίνακα στο ζεύγος Giocondo αλλά τον κράτησε μαζί του τα τελευταία 16 χρόνια της ζωής του. Το ταξίδι του πίνακα-που κράτησε αιώνες-ξεκίνησε όταν ο Leonardo εγκαταστάθηκε στην Aboise στην κοιλάδα του Λίγηρα το 1516, προσκαλεσμένος του φιλότεχνου βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α'. Το 1517, παρουσίασε τον πίνακα στον καρδινάλιο Λουδοβίκο της Αραγωνίας, ως ''προσωπογραφία κάποιας Φλωρεντινής γυναίκας'' που φιλοτεχνήθηκε 

Clos Luce-η κατοικία του Λεονάρντο στη Γαλλία 

Φραγκίσκος Α'

Παλάτι του Φοντενεμπλώ

παρουσία του Τζουλιάνου του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων. Το 1518, χάρισε τον πίνακα αυτό (μαζί με άλλους και ένα αμπέλι στο Μιλάνο), στο Σαλάι, μαθητή του και μάλλον ερωτικό του σύντροφο. Ο Σαλάι τον πούλησε σ΄ έναν αντιπρόσωπο του βασιλιά Φραγκίσκου. Ο πίνακας κοσμούσε για 2 αιώνες το λουτρό του βασιλιά στο Φοντενεμπλώ. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η διάβρωση που έχει υποστεί ο πίνακας οφείλεται στην υγρασία από την παραμονή του εκεί. Το 1625, ο πίνακας μνημονεύεται από τον λόγιο Cassiano dal Pozzo , ο οποίος και τον βάφτισε βάσει της περιγραφής του Vasari ''προσωπογραφία της Mona Lisa''. Στα τέλη του 1800 ο πίνακας μεταφέρθηκε στις Βερσαλλίες και το 1800-1804 κοσμούσε το υπνοδωμάτιο του Ναπολέοντα στον Κεραμεικό.

Το παλάτι του Κεραμεικού. Καταστράφηκε το 1891

Το 1804 μεταφέρεται στο Salon Carre στο Λούβρο, όπου λατρεύεται από τους Γάλλους σαν εικόνισμα. Τον Αύγουστο του 1911, ο πίνακας κλάπηκε από την τετράγωνη αίθουσα του Λούβρου. Αρχικά θεωρήθηκε ύποπτος και φυλακίστηκε ο ποιητής Απωλιναίρ με πιθανό συνεργό τον Πικάσο. Δύο χρόνια αργότερα ο πίνακας βρέθηκε στη Φλωρεντία σ' ένα ξενοδοχείο όπου τον έκρυβε κάτω από το κρεβάτι του, ο πραγματικός δράστης ένας μπογιατζής ο Vincenzo Perrugia. O Perrugia ισχυρίστηκε ότι σκοπός του ήταν να επιστρέψει τον πίνακα στην πατρίδα του τη Φλωρεντία, γεγονός που ξεσήκωσε κύμα πατριωτισμού και συμπαράστασης από τους συμπατριώτες του.

Ο V. Perrugia

Η Μόνα Λίζα έμεινε για ένα μήνα στην Ιταλία , εκτέθηκε στο Ουφίτσι και στη Ρώμη , όπου εκατομμύρια Ιταλοί τη θάυμασαν για τελευταία φορά στην Ιταλία.

Στις 31.12.1913, 60.000 Ιταλοί την αποχαιρέτησαν στο σιδηροδρομικό σταθμό του Μιλάνου, πριν επιστρέψει στο Παρίσι. Aπό τότε έφυγε μόνο 3 φορές από το Λούβρο. Το 1963 για να εκτεθεί σε Νέα Υόρκη και Ουάσιγκτων και το 1974 για να εκτεθεί στο Τόκυο και τη Μόσχα.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη Μόνα Λίζα τόσο σημαντικό πίνακα; Πρόκειται για μια ελαιογραφία σε ξύλο πεύκης με διαστάσεις 77cm x 53cm. O Vasari παρ' όλο που δεν την είχε δει ποτέ, έγραφε με μεγάλο ενθουσιασμό ''όποιος επιθυμούσε να δει πόσο πιστά μπορεί να μιμηθεί η τέχνη τη φύση, μπορούσε να το διαπιστώσει στο πρόσωπό της, όπου πάνω του έχουν αποτυπωθεί με απόλυτη ακρίβεια και λεπτότητα όλες οι λεπτομέρειες που μπορεί κάποιος να ζωγραφίσει, όπως η γυαλάδα και η υγρότητα των ματιών. Η μύτη με τα όμορφα ρουθούνια , ροδαλή και τρυφερή φάνταζε αληθινή. Το στόμα, έτσι όπως το κόκκινο των χειλιών μπλεκόταν με τις αποχρώσεις του δέρματος του προσώπου, έμοιαζε περισσότερο με ζωντανή σάρκα παρά με ζωγραφιά''.

Η μεγάλη καινοτομία του Leonardo στη Μόνα Λίζα, ήταν ότι εφάρμοσε τη περίφημη ανακάλυψή του το ''sfumato''. Στα μεγάλα έργα του quattrocento οι μορφές έμοιαζαν τραχιές , σκληρές σχεδόν ξύλινες. Με το sfumato επιτυγχάνεται ''το ακαθόριστο περίγραμμα και τα απαλά χρώματα να επιτρέπουν τις φόρμες να σβήνουν η μια μέσα στην άλλη και να αφήνουν πάντα κάτι για τη φαντασία του θεατή''. Τις γωνίες του στόματος και τις γωνίες των ματιών , το sfumato τις άφησε μέσα στην αοριστία της απαλής σκιάς και γι αυτό όταν μας κοιτάζει δεν είμαστε ποτέ σίγουροι για τη διάθεσή της. Όταν απομονώσουμε να κοιτάξουμε το αριστερό μισό του προσώπου η διάθεσή της είναι σοβαρή, όταν κοιτάξουμε το δεξί η διαθεσή της είναι πιο χαρούμενη. Mια άλλη καινοτομία του Leonardo είναι ότι βάζει το μοντέλο να κοιτάζει απ' ευθείας το θεατή , καθισμένο σε θέση 3/4.

Αν κοιτάξουμε προσεκτικά τον πίνακα θα παρατηρήσουμε ότι ο ορίζοντας πίσω από τη μορφή δεν έχει το ίδιο ύψος και από τις δύο πλευρές. Όταν κατευθύνουμε το βλέμμα μας προς την αριστερή πλευρά της εικόνας, η γυναίκα μοιάζει κάπως ψηλότερη και πιο στητή από όταν κοιτάζουμε προς τη δεξιά πλευρά. Για καιρό απασχόλησε τους ερευνητές αν το τοπίο πίσω από τη μορφή είναι φανταστικό ή πραγματικό. Μάλλον όμως πρόκειται για πραγματικό.

Η γέφυρα που απεικονίζεται δεξιά, μάλλον είναι η γέφυρα Burriano του Άρνου στη Β. Ιταλία. Η μικρή λίμνη αριστερά και οι απότομοι βράχοι βρίσκονται επίσης μερικά χλμ μακριά από τη γέφυρα, σε μια περιοχή που ο Leonardo βρέθηκε ένα χρόνο πριν ζωγραφίσει τη Μόνα Λίζα, σαν στρατιωτικός μηχανικός.

S. Dali

F. Botero

Andy Warhol

Από το 2005 η ''Μόνα Λίζα'' εκτίθεται στη Salle des Etats στο Λούβρο , σε μια ρηχή προθήκη ώστε να έρχεται σε άμεση επαφή με τα εκατομμύρια των θαυμαστών της. Θεωρείται ο πίνακας με τις περισσότερες αντιγραφές. Μόνο τον 16ο - 17ο αι. έγιναν πάνω από 80 αντίγραφά του. Σπουδαίοι καλλιτέχνες, όπως ο Andy Warhοl, o Fernardo Botero και ο Dali έχουν εμπνευστεί από τη Μόνα Λίζα. Θεωρείται ο πίνακας με τις περισσότερες αντιγραφές. Μόνο τον 16ο - 17ο αι. έγιναν πάνω από 80 αντίγραφά του. Σπουδαίοι καλλιτέχνες, όπως ο Andy Warhοl, o Fernardo Botero και ο Dali έχουν εμπνευστεί από τη Μόνα Λίζα.

J. M. Basquiat